Anafilaksa është një reaksion i rëndë dhe sistemik, i shkaktuar nga aktivizimi i qelizave mastocitare, që mund të rezultojë fatal nëse nuk zbulohet dhe trajtohet shpejt. Trajtimi synon njohjen e hershme dhe administrimin e menjëhershëm të epinefrinës (adrenalinës) për të parandaluar zhvillimin e simptomave të rënda respiratore apo kardiovaskulare, si asfiksia dhe shoku.
Anafilaksa është e paparashikueshme. Ajo mund të jetë e lehtë dhe të kalojë vetvetiu për shkak të prodhimit endogjen të mediatorëve kompensues (si epinefrina, angiotensina II, endotelina dhe të tjerë), ose mund të jetë e rëndë dhe të përparojë brenda pak minutash në insuficiencë respiratore ose kardiovaskulare, duke çuar në vdekje. Në fillim të një episodi anafilaktik, nuk është e mundur të parashikohet se sa e rëndë do të bëhet, sa shpejt do të përparojë, dhe nëse do të zgjidhet shpejt e plotësisht apo do të ndjekë një rrjedhë bifazike ose të zgjatur, sepse faktorët që përcaktojnë ecurinë e anafilaksisë tek secili pacient nuk janë të kuptuar plotësisht. Prandaj, administrimi i hershëm i epinefrinës është thelbësor për të parandaluar përparimin drejt manifestimeve që rrezikojnë jetën.
Kujdes:
Në Kujdesin Parësor Shëndetësor (KPSh), vërehet një menaxhim i gabuar i anafilaksisë përmes përdorimit të antihistaminikëve dhe glukokortikoideve (si “Synopen” dhe “Dekzason”), si dhe aminofilinës. Ky trajtim si linje e pare nuk parashihet në asnjë udhëzues apo protokoll vendor apo ndërkombëtar dhe, me shumë gjasë, është trashëguar nga praktika të vjetra dhe të pasakta. Në rastet e anafilaksisë, asnjë nga këto medikamente nuk përbën linjën e parë të trajtimit, dhe përdorimi i tyre mund të vonoje ndërhyrjen e duhur, duke rritur rrezikun për anafilaksi fatale.
Kriteret diagnostike për anafilakse
Anafilaksa është shumë e mundshme nëse plotësohet NJË nga kriteret e mëposhtme (NIAID/FAAN):
1. Fillim i shpejtë i reaksonit (në minuta deri në disa orë) me përfshirje të lëkurës, mukozave, ose të dyjave (p.sh., urtikarie të përhapura, kruarje ose skuqje të lëkurës, enjtje e buzëve-gjuhës-uvulës)
DHE TË PAKTËN NJË NGA KËTO:
A. Komprometim respirator
(p.sh., vështirësi në frymëmarrje, fishkëllimë-bronkospazëm, stridor, hipoksemi)
B. Ulje e tensionit të gjakut* ose simptoma të lidhura me disfunksion të organeve fundore
(p.sh., hipotoní, kolaps, të fikët, inkontinencë)
2. DY OSE MË SHUMË NGA KËTO që ndodhin shpejt pas ekspozimit ndaj një alergjeni TË MUNDSHËM për atë pacient (në minuta deri në disa orë):
A. Përfshirje e lëkurës apo mukozave
(p.sh., urtikarie të përhapura, skuqje dhe kruarje, enjtje e buzëve-gjuhës-uvulës)
B. Komprometim respirator
(p.sh., vështirësi në frymëmarrje, fishkëllimë-bronkospazëm, stridor, hipoksemi)
C. Ulje e tensionit të gjakut* ose simptoma të lidhura
(p.sh., hipotoní, kolaps, të fikët, inkontinencë)
D. Simptoma gastrointestinale të vazhdueshme
(p.sh., dhimbje barku krampiforme, të vjella)
Permbledhje e menaxhimit
World allergy organization anaphylaxis guidance 2020
| Menaxhimi akut |
|---|
| Trajtimi kryesor dhe më urgjent është epinefrina. Nuk ka kundërindikacione absolute për epinefrinë në rastin e anafilaksisë. Ajo duhet të jepet menjëherë sapo të njihet situata. Pasi te jepet epinefrina, duhet lajmeruar sherbimet e urgjences (thirrja e tyre gjithmone mund te abortohet nese pacienti rikuperohet). |
| Trajtimi fillestar (njëkohësisht) |
|---|
| – Epinefrinë IM (1 mg/mL): 0.3–0.5 mg në pjesën e jashtme të mesit të kofshës. Përsëritet çdo 5 minuta, nëse nevojitet. – Nëse presioni i gjakut eshte i ulët, vendoset shtrirë dhe ngrihen këmbët. – Oksigjen: me maskë pa ripërdorim, 15 litra/min, ose maska me rrjedhje të lartë. – Lëngje IV (Ringer ose NaCl 0.9%): 1–2 litra në bolus të shpejtë për të trajtuar hipotensionin. Nevojiten 2 linja IV me kalibër të madh. – Albuterol: nëse ka bronkospazëm që nuk i përgjigjet epinefrinës, jepet 2.5–5 mg në 3 mL NaCl me nebulizator, ose 2–3 puff inhalator. Përsëritet sipas nevojës. |
| Terapitë ndihmëse (nëse mbeten simptoma pas epinefrinës) |
|---|
| – Antihistaminë H1***: cetirizine 10 mg IV (në 2 minuta) ose difenhidraminë 25–50 mg IV (në 5 minuta). – Antihistaminë H2***: famotidinë 20 mg IV (në 2 minuta). – Glukokortikoid***: metilprednizolon 80–125 mg IV ose prednizon 40–60 mg oral, në rast të bronkospazmit ose nevoje për >2 doza epinefrinë. |
| Trajtimi i rasteve rezistente (jo ne KPsh) |
|---|
| – Infuzion epinefrine IV: në pacientët që nuk përmirësohen me epinefrinë IM + lëngje IV. Fillon me 0.1 mcg/kg/min me pompë infuzioni. Doza rregullohet sipas presionit të gjakut, rrahjeve dhe oksigjenimit. – Vazopresor tjetër: mund të nevojitet një medikament shtesë për të rritur presionin e gjakut. Gjithmonë me pompë infuzioni dhe monitorim të vazhdueshëm. – Glukagon: për pacientët që marrin beta-bllokues dhe nuk përgjigjen ndaj epinefrinës. Jepet 1–5 mg IV për 5 minuta, pastaj 5–15 mcg/min. Mund të shkaktojë të vjella. – Metilen blu: dozë e vetme 1–2 mg/kg në 20–60 minuta për të përmirësuar vasopleginë. – ECMO: konsultë e hershme me ekipin e ECMO për pacientët që nuk përgjigjen ndaj trajtimit të plotë. |
| *** Këto medikamente ndihmëse nuk duhet të përdoren si trajtim fillestar ose i vetëm. – Pacientët që marrin epinefrinë në infuzion ose një vazopresor tjetër, duhet të monitorohen vazhdimisht për tension, frekuencë dhe saturim oksigjeni. – Për pacientët me peshë të panjohur, epinefrina mund të jepet me dozë jo të bazuar në peshë (p.sh., 2–10 mcg/mi |