Ekspozimi ndaj Rrezatimit

Çfarë është rrezatimi?

Rrezatimi është energji. Ai udhëton në formën e valëve energjetike ose grimkave me shpejtësi të lartë. Rrezatimi mund të ndodhë në mënyrë natyrore ose të prodhohet nga njeriu. Ka dy lloje:

• Rrezatimi jo-jonizues, i cili përfshin valët radio, telefonat celularë, mikrovalët, rrezatimin infratë kuq dhe dritën e dukshme
• Rrezatimi jonizues, i cili përfshin rrezatimin ultravjollë, radonin, rrezet X, dhe rrezet gamma

Cilat janë burimet e ekspozimit ndaj rrezatimit?

Rrezatimi i sfondit na rrethon gjithë kohën. Shumica e tij formohet në mënyrë natyrore nga mineralet. Këto minerale radioaktive ndodhen në tokë, dhé, ujë dhe madje edhe në trupat tanë. Rrezatimi i sfondit mund të vijë gjithashtu nga hapësira dhe dielli. Burime të tjera janë të prodhuara nga njeriu, si rrezet X, terapia me rrezatim për të trajtuar kancerin dhe linjat elektrike.

Cilat janë efektet shëndetësore të ekspozimit ndaj rrezatimit?

Rrezatimi ka qenë rreth nesh gjatë gjithë evolucionit tonë. Prandaj trupat tanë janë projektuar për t’u marrë me nivelet e ulëta të cilave u jemi ekspozuar çdo ditë. Por shumë rrezatim mund të dëmtojë indet duke ndryshuar strukturën qelizore dhe duke dëmtuar ADN-në. Kjo mund të shkaktojë probleme të rënda shëndetësore, përfshirë kancerin.

Sasia e dëmit që ekspozimi ndaj rrezatimit mund të shkaktojë varet nga disa faktorë, përfshirë:

• Lloji i rrezatimit
• Doza (sasia) e rrezatimit
• Si jeni ekspozuar, si përmes kontaktit me lëkurën, gëlltitjes ose thithjes, ose kalimit të rrezeve përmes trupit tuaj
• Ku përqendrohet rrezatimi në trup dhe sa gjatë qëndron aty
• Sa i ndjeshëm është trupi juaj ndaj rrezatimit. Fetusi është më i pambrojturi ndaj efekteve të rrezatimit. Foshnjat, fëmijët, të moshuarit, gratë shtatzëna dhe personat me sisteme imuniteti të dobëta janë më të prekshëm ndaj efekteve shëndetësore sesa të rriturit e shëndetshëm.

Ekspozimi ndaj shumë rrezatimit brenda një periudhe të shkurtër kohe, si nga një emergjencë rrezatimi, mund të shkaktojë djegie lëkure. Gjithashtu mund të çojë në sindromën e rrezatimit akut (ARS, ose “sëmundja e rrezatimit”). Simptomat e ARS përfshijnë dhimbje koke dhe diarre. Zakonisht fillojnë brenda disa orëve. Ato simptoma do të zhduken dhe personi do të duket i shëndetshëm për një kohë të shkurtër. Por pastaj do të sëmuret përsëri. Sa shpejt do të sëmuret përsëri, cilat simptoma do të ketë dhe sa i sëmurë do të bëhet varet nga sasia e rrezatimit që ka marrë. Në disa raste, ARS shkakton vdekje në ditët ose javët në vijim.

Ekspozimi ndaj niveleve të ulëta rrezatimi në mjedis nuk shkakton efekte të menjëhershme shëndetësore. Por mund të rrisë pak rrezikun tuaj të përgjithshëm të kancerit.

Cilat janë trajtimet për sëmundjen akute të rrezatimit?

Para se të fillojnë trajtimin, profesionistët e kujdesit shëndetësor duhet të përcaktojnë se sa rrezatim ka thithur trupi juaj. Ata do t’ju pyesin për simptomat, do të bëjnë analiza gjaku dhe mund të përdorin një pajisje që mat rrezatimin. Gjithashtu përpiqen të marrin më shumë informacion mbi ekspozimin, si lloji i rrezatimit, sa larg jeni ndodhur nga burimi i rrezatimit dhe sa gjatë jeni ekspozuar.

Trajtimi përqendrohet në reduktimin dhe trajtimin e infeksioneve, parandalimin e dehidrimit dhe trajtimin e lëndimeve dhe djegieve. Disa njerëz mund të kenë nevojë për trajtime që ndihmojnë palcën e kockës të rikuperojë funksionin e saj. Nëse jeni ekspozuar ndaj disa llojeve të caktuara rrezatimi, ofruesi juaj mund t’ju japë një trajtim që kufizon ose heq ndotjen brenda trupit tuaj. Gjithashtu mund të merrni trajtime për simptomat tuaja.

Si mund të parandalohet ekspozimi ndaj rrezatimit?

Ka hapa që mund të ndërmerrni për të parandaluar ose reduktuar ekspozimin ndaj rrezatimit:

• Nëse ofruesi juaj shëndetësor rekomandon një test që përdor rrezatim, pyesni për rreziqet dhe përfitimet e tij. Në disa raste, mund të keni mundësi të bëni një test tjetër që nuk përdor rrezatim. Por nëse ju duhet një test që përdor rrezatim, bëni disa kërkime për mjediset lokale të imazheve. Gjeni një që monitoron dhe përdor teknika për të reduktuar dozat që u japin pacientëve.
• Reduktoni ekspozimin ndaj rrezatimit elektromagnetik nga telefoni juaj celular. Deri tani, provat shkencore nuk kanë gjetur lidhje midis përdorimit të telefonit celular dhe problemeve shëndetësore tek njerëzit. Nevojiten më shumë kërkime për t’u siguruar. Por nëse ende keni shqetësime, mund të reduktoni kohën që kaloni në telefon. Gjithashtu mund të përdorni modalitetin me zërë ose një kufje për të vendosur më shumë distancë midis kokës dhe telefonit celular.
• Nëse jetoni në një shtëpi, testoni nivelet e radonit dhe, nëse ju duhet, merrni një sistem reduktimi të radonit.
• Gjatë një emergjence rrezatimi, futuni brenda në një ndërtesë për t’u strehuar. Qëndroni brenda, me të gjitha dritaret dhe dyert të mbyllura. Qëndroni të vëmendshëm dhe ndiqni këshillat e përgjigjesve të emergjencave dhe zyrtarëve.

Agjencia e Mbrojtjes së Mjedisit

Burimi: Radiation Exposure. Faleminderit MedlinePlus, National Library of Medicine.